Je slaapt al wekenlang slecht en loopt er overdag bij als een zombie. Toch maar een pilletje nemen om beter te slapen? Of niet? Neuroloog en slaapexpert Inge Declercq bespreekt slaapmedicatie.
Elke dag worden in België meer dan een miljoen slaappillen geslikt. Daarmee hoort ons land bij de koplopers van Europa. Om het tij te keren, is de overheid dit jaar met een proefproject gestart: op voorschrift van de huisarts kunnen apothekers mensen helpen om het gebruik van slaapmedicatie af te bouwen.
Quick-fix maatschappij
Hoe komt het dat er zo enorm veel slaapmiddelen over de toonbank gaan? Dat heeft alles te maken met de tijden waarin we leven, aldus neuroloog en slaapexpert Inge Declercq (UZA). “We leven in een quick fix-maatschappij: als zich een probleem voordoet, willen we een snelle oplossing, en er is enorm veel stress. Maar slapeloosheid is een complex gegeven; je lost het niet zomaar op met een pilletje. Slaap komt niet uit een doosje.”
“Slaappil doet meestal meer kwaad dan goed”
Toch schrijven huisartsen nog maar al te vaak slaapmedicatie voor. Inge Declercq: “Onderschat niet dat veel huisartsen onder druk staan; patiënten met slapeloosheidsklachten kunnen behoorlijk wanhopig zijn en aandringen op een voorschrift, en als huisarts wil je helpen. Maar een slaappil doet meestal meer kwaad dan goed.”
Vrij verkrijgbaar: pas op voor oncontroleerbare cocktail
Hoe zit het met de middelen die zonder voorschrift verkrijgbaar zijn? Zijn die wél veilig? “Het gaat doorgaans om stoffen uit de planten- en kruidengeneeskunde”, aldus Inge Declercq.
“Over sommige daarvan bestaat wel wat wetenschappelijk evidentie, tenminste als ze genomen worden in pure substantie en in de juiste dosering. Zo kunnen valeriaan (500 milligram), ashwaganda (600 milligram) en lavendel (80 milligram) een kalmerend effect hebben. De meeste vrij verkrijgbare middelen zijn echter een combinatie van allerlei stoffen; je weet niet wat ze precies doen. Globaal genomen zijn ze wel veiliger dan de klassieke slaapmedicijnen, maar juist omdat ze ‘natuurlijk’ zijn, denken mensen al snel: ach, het kan geen kwaad als ik twee pilletjes neem, of zelfs twee middelen combineer. Zo kan een oncontroleerbare cocktail ontstaan.”
Placebo-effect
Dokter Declercq wijst ook op het placebo-effect, dat 30% uitmaakt van alles wat we slikken. Het zorgt ervoor dat we in het begin nog denken dat een middel helpt, maar dat dit effect na een aantal weken vaak verdwenen is. Ook zouden slaapmiddelen zonder voorschrift, als ze niet of onvoldoende helpen, de drempel naar zwaardere middelen kunnen verlagen.
Melatonine
In slaapmiddelen zonder voorschrift zit vaak een kleine dosis melatonine, ook wel het ‘slaaphormoon’ genoemd: in onze hersenen (en meer specifiek in de pijnappelklier) wordt melatonine aangemaakt als het donker wordt, als voorbereiding op de slaap.
Helpt het nemen van melatonine om makkelijker in slaap te vallen? Inge Declercq: “Er zijn weinig indicaties voor melatonine als hypnoticum. Slechts in twee situaties kan het nut hebben. Ten eerste: tijdens de menopauze, als de oestrogeenproductie daalt. Oestrogeen is immers een cofactor in de werking van melatonine, waardoor extra melatonine (best traagwerkende, op voorschrift) een positief effect kan hebben. Een tweede situatie waarin melatonine kan helpen bij volwassenen: om de nacht na te bootsen en ’s ochtends beter te slapen na een nachtshift. Hier mag het om 2 milligram snelwerkende melatonine gaan.”
Neem je je toevlucht tot melatonine, houd dan zeker rekening met de mogelijke bijwerkingen, zoals duizeligheid, hoofdpijn en slaperigheid (ook als dat niet meer handig is). Voorzichtigheid is dus geboden.
Slaapmedicatie op voorschrift
Krijgen patiënten toch slaapmedicatie voorgeschreven, dan gaat het meestal om benzodiazepines, zoals lorazepam, diazepam en oxazepam. “Deze zijn heel slecht voor je brein”, waarschuwt dokter Declercq, “ze slaan je hersenen knock-out waardoor je compleet weg bent van de wereld. Ze gaan ook heel snel verslaving en afhankelijkheid opwekken: je hebt steeds meer nodig voor hetzelfde effect en zonder benzo’s slaap je helemaal niet meer.” Bovendien hebben ze veel bijwerkingen: evenwichtsstoornissen, geheugenstoornissen, soms zelfs depressies. Op lange termijn zou er zelfs een verband zijn tussen het nemen van benzodiazepines en de ziekte van Alzheimer.
Kortom: benzodiazepines zijn absoluut te mijden. Declercq: “Ze kunnen alleen in crisissituaties, en dit in een zo laag mogelijke dosis en gedurende maximaal twee weken.”
Ook de Z-hypnotica (zolpidem, zoplicon) worden regelmatig voorgeschreven. Declercq: “Een hardnekkige mythe is dat het hier slechts om ‘inslapertjes’ gaat, maar dat klopt niet. Ze werken net zo goed in op de hersenen en zijn even schadelijk als benzodiazepines.”
Tenslotte is er trazodone, een sedatief antidepressivum dat slaperigheid veroorzaakt en om die reden veel gebruikt wordt bij slapeloosheid. “Neem het maximaal zes maanden. En alleen als het volgens je huisarts of specialist duidelijk aangewezen is”, waarschuwt Declercq.
Levensstijl en mindset aanpassen
Het laatste woord is aan dokter Inge Declercq: “Slaapstoornissen los je best niet-farmacologisch op. Hoe dan wel? Door je levensstijl en je mindset onder de loep te nemen en daar progressief maar consequent kleine veranderingen in aan te brengen. Dat vraagt tijd en motivatie, maar het is veel krachtiger dan welke pil dan ook.”
Meer lezen
Last van slapeloze nachten? Dokter Inge Declercq schreef twee boeken waarin ze uitlegt hoe ons slaapmechanisme in elkaar zit en wat je allemaal concreet kunt doen om beter te slapen.
· Slaap wijzer. In 10 stappen weer zorgeloos slapen en energiek zijn overdag. Pelckmans Uitgevers, ISBN 9789464015638.
· De kracht van slapen. Een goede nachtrust start overdag. Pelckmans Uitgevers. ISBN 9789463831765.