Genegeerd worden, roddels of het opzettelijk achterhouden van informatie… Als je het zwarte schaap bent in je team, kan dat je werkplezier grondig bederven. Gepest worden kan ook je prestaties verminderen en zo de kwaliteit van de zorg in gevaar brengen.
‘Het pesten begon toen ik zo’n halfjaar in het ziekenhuis in dienst was’, herinnert verpleegkundige Cindy (29) zich. ‘In het ene weekend werkte ik vooral met oudere collega’s en dat ging goed. Maar tijdens het andere weekend, waar ik vooral met jongere collega’s diensten deed, veranderde de sfeer compleet. Als ik binnenkwam en iedereen goedemorgen wenste, zei niemand iets terug. Vroeg ik iets, dan werd ik genegeerd. Ging ik in de pauze bij de collega’s zitten, dan liepen ze vaak weg. Ook gebeurde het regelmatig dat mijn mannelijke collega hardop mijn werk afkeurde. ‘Ah, je kunt wel zien wie hier gisteravond nachtdienst heeft gehad, er is weer van alles vergeten’, zei hij dan. Vooral hij maakte mijn leven zuur.’
In huilen uitbarsten
De situatie ging voor Cindy van kwaad naar erger. Ze besprak het met haar diensthoofd, maar kreeg telkens de reactie dat ze te gevoelig was en er geen aandacht aan moest besteden. Haar collega kreeg wel een waarschuwing, maar na één week relatieve rust was de situatie weer als vanouds. Cindy: ‘Toen ik via een fijne collega een Messenger-bericht zag van een besloten groepje collega’s waarin stond dat ik ‘horror’ was voor de patiënten, crashte ik. Ik ben op de afdeling in huilen uitgebarsten en kon niet meer stoppen. Ik voelde me zo ellendig en moe. Ik begon zelfs te twijfelen aan mijn eigen mentale gezondheid.’
Ziekteverlof
Bijkomend had Cindy last van een depressie en haar psychiater, die wist van de pestsituatie, stelde voor om een tijdje ziekteverlof te nemen. Ook verwees hij haar door naar een vertrouwenspersoon in het ziekenhuis, met wie Cindy een fijn gesprek had. Die concludeerde dat teruggaan naar dezelfde werkplek geen oplossing was. Uiteindelijk werd in overleg met haar leidinggevende besloten dat Cindy thuis zou blijven en zo rustig naar ander werk kon zoeken. Een paar maanden later vond ze een job als zelfstandige in de zorg en is ze in onderling akkoord vertrokken.
Wil jij niets meer missen van Nursing Vlaanderen?
Volg ons nu ook op Facebook, Instagram en LinkedIn
Cijfers over pesten
Helaas staat het verhaal van Cindy niet op zich. Specifieke cijfers over de zorg zijn er niet, maar ongeveer één op de vijf Belgen, oftewel 20 procent, krijgt ooit in zijn leven te maken met pesten op het werk, blijkt uit onderzoek van Work and Organisation Studies (WOS) van de KU Leuven. Onder pestgedrag wordt verstaan: herhaaldelijk gelijkaardige of uiteenlopende gedragingen gedurende een bepaalde periode met als doel om de waardigheid van een collega aan te tasten. ‘Kijk je naar een specifieke periode zoals de preventiedienst IDEWE die vorig jaar onderzocht, dan zie je dat gemiddeld 6,4 procent van de bevraagde 42.000 werknemers de afgelopen zes maanden pestgedrag heeft meegemaakt’, weet Hilde De Man, preventieadviseur van IDEWE.
Wie is kwetsbaarder?
Volgens de cijfers van IDEWE is het gemiddelde constante pestpercentage voor bijna alle sectoren 5,2 procent. We kunnen voor de zorg uitgaan van een gelijkaardig percentage. Wel kunnen zorgmedewerkers er sterker onder lijden, zegt Hilde De Man. Het is een beroepsgroep die met hart en ziel werkt en anderen graag helpt. Dat maakt dat ze pestgedrag onder collega’s vaak minder makkelijk kunnen loslaten.
De Man: ‘Zijn ze daarnaast alleenstaand, hebben ze een klein sociaal netwerk of werken ze nog niet lang in de organisatie, dat zijn ze vaak mentaal nog een stukje mentaal kwetsbaarder. Als je een partner of vrienden hebt die je aansporen om voor jezelf op te komen, zul je dat namelijk sneller doen. Wie alleen is, kan dit als lastiger ervaren. Ook als je pas begint, en nog niet zeker bent van een vast contract, bijt je vaak minder makkelijk van je af.’
Pesten gaat vaak subtiel
Bij pesten wordt vaak gedacht aan opvallend gewelddadig gedrag: schelden, slaan, schoppen, iemands jas stelen, et cetera. Maar pesten is bijna nooit fysiek of heel opvallend, het gebeurt juist subtiel. Een continue stroom van speldenprikjes. Psychologische oorlogsvoering dus, zoals iemand nooit goedemorgen zeggen, niet feliciteren met zijn verjaardag, met de hele groep gaan lunchen zonder die ene collega mee te vragen, iemand geen verlof geven (of niet willen ruilen) op een voor die persoon belangrijke dag, niet luisteren als iemand iets zegt in een vergadering, iemand overslaan met koffie inschenken, enzovoort. Relatief nieuw is cyberpesten, waarbij er via sociale media over iemand geroddeld wordt of iemand niet betrokken wordt in besloten berichtgroepen.
Minder zorgkwaliteit
Pesten heeft vaak een enorme impact op iemands leven. Het kan leiden tot klachten als piekeren, slaapstoornissen, en een verminderde eigenwaarde. Uit onderzoek blijkt zelfs dat gepeste mensen jaren na het pesten minder weerbaar zijn en dat ze sociaal minder functioneren dan niet-gepeste mensen. Ook kan het gevolgen hebben voor de kwaliteit van je werk. De stress die je ervaart, zorgt voor minder motivatie of voor concentratie- of geheugenverlies. Zo kan pesten in de zorg resulteren in het vergeten van medicatie of het niet op tijd verzorgen van een patiënt. Pesten heeft dus een direct negatieve invloed op het presteren van de medewerker, daarmee ook indirect op de prestatie van het team als geheel en dus ook op de kwaliteit van zorg.
Onderlinge concurrentie
Pesters pesten vaak uit onzekerheid. Ze weten bijvoorbeeld niet of ze in een bepaalde functie kunnen blijven of een bepaalde promotie zullen krijgen. Bij onderlinge concurrentie wordt pesten dan hun strategie. Hilde De Man: ‘Vaak kiezen ze dan als doelwit minder assertieve collega’s uit, of collega’s die minder goed om kunnen met stress. Ook zie ik soms verschillen tussen jongere en oudere zorgverleners. Sommige ouderen vinden dat er te weinig wordt doorgewerkt door jongeren die te veel op hun gsm zouden zitten. Jongeren vinden dan weer dat sommige ouderen te traag werken.’ Dat soort verschillen kan tot onenigheid en soms tot pesten leiden.
Wat als je gepest wordt?
Als je wordt gepest, is het een optie om je pester er rechtstreeks op aan te spreken, zegt de preventieadviseur, op voorwaarde dat de situatie nog niet is geëscaleerd. Maar vaak is het beter om eerst naar je leidinggevende en daarna naar je personeelsmanager te stappen. Ook is er in de meeste zorginstellingen een vertrouwenspersoon, bij wie je veilig je verhaal kunt doen. Diegene kan ook bemiddelen tussen jou en de pester, zonder dat sancties nodig zijn. ‘Probeer je tijdens die gesprekken altijd zoveel mogelijk aan de feiten te houden’, adviseert De Man hierbij. ‘Als je bijvoorbeeld zegt dat een collega jou altijd met een bepaalde blik bekijkt, is dat subjectief en moeilijk te bewijzen.’
Geen antipestbeleid
Een gestandaardiseerd antipestbeleid ontbreekt vooralsnog in de Vlaamse zorginstellingen. En leidinggevenden doen vaak enkel aan ‘conflictvermijding’, aldus Hilde De Man. Er wordt bijvoorbeeld gezegd dat ‘we toch allemaal volwassenen zijn en volwassen met elkaar moeten omgaan’, maar de situatie zelf wordt niet aangepakt. Waar het ook vaker misgaat: leidinggevenden spreken pesters wel op hun gedrag aan, maar vragen niet naar hun verhaal. Terwijl beide partijen gehoord moeten worden.
Om die situatie structureel te verbeteren, pleit De Man ervoor dat leidinggevenden ondersteund worden via leiderschapscoaching en trainingen in omgaan met conflicten. Ook raadt ze leidinggevenden aan om contact op te nemen met de preventiedienst voordat het conflict escaleert. De Man: ‘Op dat moment kunnen we meestal nog een goede oplossing voor alle betrokkenen realiseren.’
Grenzen aangeven
Dat laatste had Cindy ook graag zien gebeuren. Want nu vertrok ze met gemengde gevoelens. Cindy: ‘Inhoudelijk deed ik mijn job supergraag. Maar ik was ook erg opgelucht om weg te kunnen. En ik ben blij dat ik nu werk met fijne collega’s. Jammer dat er destijds zo weinig begrip was van mijn diensthoofd én dat er niet actief iets werd gedaan om de situatie op te lossen. De collega is kunnen blijven en ik moest vertrekken. Al heb ik achteraf gehoord dat er naar aanleiding van het pestgedrag nog een interne audit is gebeurd… Ik heb in ieder geval geleerd om nu beter mijn grenzen aan te geven.’
7 vormen van pesten op het werk
1 Het nemen van organisatorische maatregelen. Zoals het opleggen van zinloze taken, helemaal geen taken meer opdragen of altijd dezelfde persoon opzadelen met vervelende diensten.
2 Sociale isolatie. Bijvoorbeeld weigeren tegen het slachtoffer te praten of niet te luisteren als het slachtoffer iets zegt. Ook: mensen structureel niet uitnodigen voor overleg, of belangrijke e-mailtjes niet sturen.
3 Inbreuk maken op de persoonlijke ruimte van het slachtoffer door diegene te imiteren in uiterlijk, gedrag of stem, of door grapjes te maken over het privéleven.
4 Verbale agressie, zoals schreeuwen of vloeken tegen het slachtoffer, constant het werk van het slachtoffer bekritiseren zonder dat dit constructief is.
5 Roddelen.
6 Fysieke agressie, zoals ongewenst aanraken of matig gebruik van geweld.
7 Digitaal pesten, bijvoorbeeld via social media.
(1) Aanpak Pesten, terug naar Respect, Vlietland Ziekenhuis, Arbo preventie, juli 2013.
