Professor Van Bogaert: ‘Betrek verpleegkundigen bij beslissingen’

Peter Van Bogaert is professor Verpleegkunde en Vroedkunde aan de Universiteit Antwerpen (UAntwerpen). Hij reageert op de resultaten van de enquête over zeggenschap die Nursing Vlaanderen zopas opstelde. Daarin stelde bijna de helft van de respondenten dat zij zich niet gehoord voelen. Voor een vijfde daarvan is het een mogelijke reden om het beroep te verlaten. 

Van Bogaert: ‘Het probleem en de mogelijke oplossingen zijn meer dan gekend en wetenschappelijk onderzocht. Pre-Covid lagen alle ingrediënten al klaar voor een ernstige bedreiging van onder meer het verpleegkundig beroep en de gezondheidszorg in het algemeen. Nu dreigen we te komen tot paniekvoetbal met een weinig geïnspireerde stap-voor-stap aanpak die niet is gebaseerd op een grondige langetermijnvisie. Meer inspraak voor verpleegkundigen creëren heeft dat laatste juist nodig. Het kost tijd om de bedrijfscultuur te veranderen.’

Verpleegkundigen laten beslissen werkt

Voormalig verpleegkundige Van Bogaert doet al jaren onderzoek naar het professioneel welzijn van verpleegkundigen en zorgresultaten, de bedrijfsorganisatie en cultuur. Volgens hem bevestigen de enquêteresultaten dat er veel meer naar verpleegkundigen moet geluisterd worden. Want uit zijn eigen onderzoek blijkt dat verpleegkundigen die zelf beslissingen nemen over hun werk op basis van hun kennis en expertise, zich beter voelen. 

‘We zien dat verpleegkundigen die zelf mogen beslissen over de behandelbaarheid en hanteerbaarheid van hun werk, significant minder last hebben van stress en burn-out. Ze voelen zich professioneel goed op de werkvloer’, zegt Van Bogaert. ‘Ik vind dus dat verpleegkundigen meer betrokken moeten worden bij beslissingen. Het is een bedrijfscultuur die je moet creëren. Uit ons onderzoek blijkt dat verpleegkundigen die gesteund worden door hun leidinggevenden, zich beter voelen en werken met meer jobtevredenheid. Dat komt de zorg voor de patiënten ten goede.’

Geef verpleegkundigen vertrouwen

Volgens Van Bogaert is het ook belangrijk om verpleegkundigen in hun professionaliteit te vertrouwen en op te leiden. ‘Er heerst in veel ziekenhuizen nog een cultuur waarin verpleegkundigen te veel gecontroleerd en te weinig proactief benaderd worden. Het is een leerschool dat verpleegkundigen het beleid mee kunnen bewerkstelligen, uiteraard wel vanuit een brede visie van de instelling. Dit vertrouwen heeft een positieve impact op hun werkomgeving.’

Het belang van een team

Alles staat of valt volgens Van Bogaert met goed teamwerk, zo bleek onder meer uit onderzoek van zijn onderzoeksgroep. ‘Verpleegkundigen zijn mensen die sterk samenwerken met hun collega’s. De ervaring op teamniveau bepaalt of ze hun job goed kunnen doen of niet.’

Van Bogaert: ‘Wat nogal eens wordt vergeten, is dat alle teams anders zijn. Elk team heeft zijn eigen sterktes en zwaktes. Welke mensen maken deel uit van het team, welke soort patiënten moeten zij verplegen, hoe is het leerklimaat, hoe zijn de interprofessionele relaties met bijvoorbeeld de artsen, werken zij echt samen? Het werkt dus niet altijd als een directie een specifieke werkwijze vraagt, dat van alle teams hetzelfde wordt verwacht. Dan verliest het ziekenhuis op termijn verpleegkundigen.’ 

Werkcondities ondersteunen

Al deze wetenschappelijke artikels bieden basisinzichten die helpen bij het nemen van beslissingen rond werkcondities van onder andere verpleegkundigen. Van Bogaert: ‘Het gaat daarbij om ondersteuning van verpleegkundigen en het proactief voorkomen van ontevredenheid, uitstroom en problemen met kwaliteit en patiëntveiligheid. Niet alleen op de korte termijn maar met een langetermijnvisie.’ Hij hoopt dat de resultaten in de toekomst meer zullen worden toegepast in de praktijk. 

Magneetziekenhuis UZA

Dat heeft UZA al gedaan. De onderzoeksgroep van Van Bogaert bouwde de afgelopen vijftien jaar veel ervaring op in verschillende domeinen van het verpleegkundig beroep en de zorgberoepen. Via onder andere dit ondersteunend onderzoek ontving het UZA in 2017 het label Magneetziekenhuis, als eerste en enige in Europa. 

Van Bogaert: ‘Via dit onderzoek hebben we stap voor stap en op basis van evidentie geleerd wat werkt en wat niet. We toonden het belang aan van de nood aan dezelfde gedeelde visie en doelstellingen over heel de organisatie. Met een vlakke organisatiestructuur, waar beslissingen op (interdisciplinair) teamniveau worden gestimuleerd en ondersteund. Met sterke leiders en respectvolle interdisciplinaire relaties. Dat is dus meer dan een Verpleegkundige Adviesraad (VAR).’ 

Productive ward

Daarnaast is het vakkundig introduceren en begeleiden van diverse methodieken voor verpleegkundige teams – met respect voor de eigenheid van elk team – volgens Van Bogaert noodzakelijk. In het UZA was dat onder meer het productive ward programma dat verpleegkundigen en teams concreet ondersteunde in hun dagelijkse praktijk. Het is een methode om de zorgkwaliteit te verbeteren, met meer tevredenheid onder patiënten en medewerkers en minder verspilling.’