In deze Challenge over paracetamol leer je:
2 wanneer paracetamol leidt tot leverschade
3 bij welke aandoeningen paracetamol niet mag worden gebruikt
Maak nu de toets bij dit artikel.
Bij een succesvol afgeronde toets kun je als abonnee een certificaat downloaden. Ook maak je kans op mooie prijzen. Heb je nog geen abonnement? Neem dan eerst een gratis proefabonnement en lees alles van Nursing Vlaanderen een maand gratis.
tekst artikel: Linda de Graaf
illustratie: Bernet Ragetli
toets: Anna-Marie Mollink
Paracetamol (o.a. Perdolam, Dafalgan, Panadol®) wordt gebruikt bij acute en bij chronische pijn, bijvoorbeeld hoofdpijn, kiespijn, zenuwpijn, spierpijn en artrose. Ook is het inzetbaar bij pijn of koorts bij griep en verkoudheid.
Paracetamol is eveneens verkrijgbaar in combinatie met coffeïne (o.a. Algostase® en Panadol plus®). Het is niet bewezen dat coffeïne daadwerkelijk de pijnstillende werking van paracetamol versterkt.
1 Wat is de juiste dosering van paracetamol?
Bij acute of chronische pijn of bij koorts, in het algemeen, bij volwassenen: 3-4 dd 500-1000 mg oraal. Soms is 500 mg per keer effectief genoeg, maar bij hevige pijn kan de patiënt beter direct 1000 mg innemen. De dosering bij rectale toediening bij volwassenen bedraagt 3-4 dd 1000 mg.
Bij langdurige klachten moet paracetamol consequent op vaste tijden worden ingenomen, om een goede spiegel te behouden. Dan blijft de pijn het beste onder controle. Zorg dat er altijd minimaal 4 uur tussen 2 doses zit.
Kauwen of oplossen in water zorgt niet voor een snellere werking van paracetamol
Bij gebruik korter dan een maand is de maximale dagelijkse dosering 4 gram, bij langer dan een maand 2,5 gram. Bij artrose mag wel langdurig 4 gram paracetamol per dag worden gebruikt. Voor kwetsbare ouderen en mensen met risicofactoren voor leverschade (zie vraag 5 en kader) geldt een maximale dagelijkse dosering van 2-3 gram.1-3
Bij pijn en koorts bij kinderen vanaf 3 maanden is de dosering tot 4 dd 10-15 mg per kilo lichaamsgewicht. De maximale dagdosering is 3 gram.5
Bij postoperatief intraveneus gebruik, wordt paracetamol toegediend in 15 min, met een interval van ten minste 4 uur. De dosering bij volwassenen bedraagt maximaal 4 dd 1 gram.1-3
2 Hoe snel en hoe lang werkt paracetamol?
Paracetamol wordt na orale en rectale toediening snel in het lichaam opgenomen. De pijnstillende werking na inname van de tabletten treedt binnen een half uur op en houdt 3 tot 6 uur aan, ongeacht of de tabletten worden ingenomen met of zonder kauwen, of worden opgelost in water. Inname op de nuchtere maag zorgt voor het snelste effect.
Na rectale toediening werkt paracetamol binnen een uur, voor 8 tot 12 uur. Bij intraveneuze toediening is er binnen 5 tot 10 minuten effect, dat 4 tot 6 uur aanhoudt.
Als na 48 uur gebruik van een adequate dosis de pijn niet voldoende onder controle is, is paracetamol onvoldoende effectief. Overleg dan met de arts. De patiënt kan misschien beter een andere pijnstiller gebruiken.1,2
3 Met welke andere geneesmiddelen heeft paracetamol een interactie?
Bij langdurig gebruik kan paracetamol de werking van vitamine K-antagonisten versterken. Licht de trombosedienst in wanneer de patiënt langdurig paracetamol gaat gebruiken of hiermee stopt. Ook bij koorts moet de trombosedienst worden ingelicht.
Isoniazide remt de afbraak van paracetamol in de lever, wat de toxiciteit van paracetamol op de lever kan versterken. Raadpleeg de arts als de patiënt deze combinatie gaat gebruiken.1
Het is niet bewezen dat coffeïne daadwerkelijk de pijnstillende werking van paracetamol versterkt
Als de patiënt ook andere pijnstillers of middelen tegen verkoudheid en griep gebruikt, controleer dan of deze ook paracetamol bevatten. Deze mogen niet samen gebruikt worden als daardoor de maximale dagelijkse dosering wordt overschreden.2
4 Wat zijn de mogelijke bijwerkingen van paracetamol?
Langdurig en regelmatig gebruik van paracetamol kan leiden tot medicatieafhankelijke hoofdpijn.
Bij langdurig gebruik van hogere doseringen en bij een overdosis kan leverbeschadiging optreden. Verschijnselen hiervan zijn een gele verkleuring van het oogwit of de huid, vermoeidheid, gewichtsverlies of pijn in de buik. Overleg bij deze symptomen met een arts.
Bij langdurig gebruik kunnen afwijkingen in het bloedbeeld voorkomen, zoals leukopenie, trombocytopenie en anemie. Symptomen hiervan zijn onverklaarbare blauwe plekken, extreme vermoeidheid of keelpijn met koorts en blaren in de mond. Raadpleeg dan direct een arts.
In zeldzame gevallen komt overgevoeligheid voor paracetamol voor. Dit kan zich uiten als angio-oedeem of anafylaxie. Stop dan met het gebruik van paracetamol en raadpleeg direct een arts.
Ook kunnen huidreacties optreden, soms zijn deze ernstig. Raadpleeg direct een arts bij huidreacties met blaarvorming op de huid of slijmvliezen en koorts. Geef aan de apotheek door dat de patiënt overgevoelig is voor paracetamol, zodat de patiënt dit niet meer geleverd krijgt. 1,2
5 Wanneer mag paracetamol niet worden gebruikt?
Paracetamol heeft schadelijke effecten op de lever. Patiënten met levercirrose mogen paracetamol wel gebruiken, maar de maximale dagelijkse dosering is voor hen 3 gram.
Paracetamol mag niet worden gebruikt bij bekende overgevoeligheid voor het middel.
Bij langdurig gebruik kan paracetamol de werking van vitamine K-antagonisten versterken
Langdurige behandeling van hoofdpijn met paracetamol, of andere pijnstillers, kan leiden tot medicatieafhankelijke hoofdpijn. Patiënten die paracetamol gebruiken bij hoofdpijn mogen het alleen gedurende korte tijd of intermitterend gebruiken. Bijvoorbeeld 2 dagen wel en 7 dagen niet. Overleg met de arts bij gebruik van meer dan 100 doses of 15 dagen per maand, of paracetamolgebruik bij hoofdpijn gedurende meer dan 3 maanden.1,2
Geraadpleegde literatuur
- Informatorium Medicamentorum via KNMP Kennisbank, geraadpleegd juni 2021
- https://www.apotheek.nl/medicijnen/paracetamol, geraadpleegd juni 2021
- www.thuisarts.nl, geraadpleegd juni 2021
- NHG-standaard Pijn, geraadpleegd juni 2021
- https://www.kinderformularium.nl/geneesmiddel/21/paracetamol, geraadpleegd juni 2021
Wanneer bestaat de kans op leverbeschadiging door paracetamol?
Paracetamol is schadelijk voor de lever, zowel bij een eenmalige overdosis – zelfs al vanaf 6 gram – als bij chronische inname van hogere doseringen – zelfs al vanaf 3 tot 4 gram per dag. Bij langdurig gebruik wordt daarom meestal een lagere maximale dosering aangehouden dan bij kortdurend gebruik.
Bij risicofactoren voor leverbeschadiging, zoals chronisch alcoholgebruik van 4 of meer glazen per dag, een lichaamsgewicht onder de 50 kg of bij ondervoeding, bedraagt de maximale dagelijkse dosering 2 gram per dag.1
NHG-standaard Pijn
De NHG-standaard Pijn adviseert het volgende stappenplan te volgen bij de behandeling van pijn. Het stappenplan is gebaseerd op de WHO-pijnladder die is opgesteld voor de behandeling van pijn bij kanker. Paracetamol is bij acute en bij chronische pijn het middel van eerste keuze voor patiënten van alle leeftijden. Het heeft het beste veiligheidsprofiel en er is zeer ruime ervaring mee opgedaan. Dit geldt in het bijzonder voor ouderen, omdat zij gevoeliger zijn voor bijwerkingen van andere pijnstillers.
Stap 1: Paracetamol
Stap 2: NSAID, zoals naproxen, ibuprofen of diclofenac, eventueel in combinatie met paracetamol
Stap 3: Zwakwerkend opioïd (tramadol), bij voorkeur in combinatie met paracetamol
Stap 4: Sterkwerkend opioïd oraal of transdermaal, bij voorkeur in combinatie met paracetamol of een NSAID
Stap 5: Sterkwerkend opioïd subcutaan of intraveneus
Bij ernstige pijn of bij contra-indicaties voor NSAID’s zal de arts direct kortdurend starten met een opioïd, vaak in combinatie met paracetamol of een NSAID.4
Voorbeeldvraag paracetamol
Stelling I: Paracetamol kauwen of oplossen in water zorgt voor een snellere werking.
Stelling II: Coffeïne versterkt de pijnstillende werking van paracetamol.
A Alleen stelling I is juist.
B Alleen stelling II is juist.
C Beide stellingen zijn juist.
D Beide stellingen zijn onjuist.
Toets je kennis
Met de Nursing Challenge -enkel beschikbaar voor abonnees- vergroot je je vakkennis over klinische onderwerpen en medicatie. Maandelijks verschijnen op deze website twee artikelen waarbij je een kennistoets kunt maken. Een overzicht van alle artikelen met kennistoetsen vind je op nursing.be/challenge.
Ben je nog geen abonnee? Neem dan eerst een gratis proefabonnement en lees alles van Nursing Vlaanderen een maand gratis.
