Opleidingstraject 'Simuleer-kracht' maakt startende verpleegkundigen veerkrachtiger

Twee Vlaamse hogescholen ontwikkelden ‘Simuleer-kracht,’ een opleidingstraject dat startende verpleegkundigen mentaal sterker maakt en zo het risico op stress, burn-out en drop-out verlaagt.

Expertisecentrum Zorgstroom (Karel de Grote Hogeschool) en Expertisecentrum Zorginnovatie (Hogeschool VIVES) startten in september 2019 samen het onderzoeksproject ‘Simuleer-kracht’. In een eerste fase onderzochten ze de behoeften van startende zorgprofessionals. Recent rondden ze de 2de fase af, waarbij ze een interventiestrategie ontwikkelden om de veerkracht van startende verpleegkundige te verhogen. De interventie bestond uit een simulatietraining die, aangevuld met peersupport-sessies.

Starters hebben specifieke behoeften

Uit de eerste fase van het onderzoek bleek dat startende verpleegkundigen geconfronteerd worden met een aantal factoren die het inwerken kunnen bevorderen of bemoeilijken. Een bevorderende factor kan bijvoorbeeld zijn dat er extra ondersteuning wordt geboden aan starters.

‘Hoge verwachtingen vanuit het werkveld kunnen daarentegen ervaren worden als een bemoeilijkende factor’, aldus Sofie Merlevede, onderzoekster bij Expertisecentrum Zorginnovatie (VIVES).

‘Startende zorgprofessionals moeten bijgevolg worden beschouwd als een kwetsbare groep met specifieke behoeften,’ stelt Merlevede.

Veerkracht trainen

Op basis van deze behoefteanalyse werd een opleidingstraject ontwikkeld om de veerkracht van startende verpleegkundigen te verhogen.

‘In een simulatietraining met maximum 6 startende verpleegkundigen worden werksituaties gesimuleerd aan de hand van scenario’s die specifiek voor startende verpleegkundigen werden ontwikkeld.

Deze scenario’s worden gevolgd door een debriefing, die geleid worden door een facilitator,’ legt Merlevede uit.

Simulatietraining

Er werden onder meer scenario’s ontwikkeld voor thema’s als ‘grenzen van het eigen kunnen en weten aangeven’, prioriteiten stellen of omgaan met hiërarchie.

Merlevede: ‘Voor dat laatste thema was er een scenario waarbij een startende verpleegkundige een preoperatieve checklist dient af te nemen van een patiënt.

Terwijl hij of zij daarmee bezig is, komt een arts binnen die heel wat vragen afvuurt op de verpleegkundige. De startende verpleegkundige krijgt de uitdaging om om te gaan met al deze vragen en orders, en om hierin de nodige prioriteiten te leggen, vertelt Merlevede.’

Gelijkaardige behoeftes

De methodiek werd getest in vijf Vlaamse ziekenhuizen, waarvan drie in West-Vlaanderen en twee in Antwerpen.

‘Elke simulatietraining werd afgesloten met een uitgebreide debriefing waarin de simulatie geanalyseerd werd en de deelnemers aangezet werden tot reflectie.

Tijdens die debriefing kwam nogmaals naar voor dat starters gelijkaardige behoeften hebben en zich in elkaar herkennen,’ aldus Merlevede.

Fouten maken mag

Deelnemers gaven aan dat ze het spelen van verschillende rollen, zoals starter, ervaren verpleegkundige of observator, een meerwaarde vonden. De scenario’s werden als herkenbaar en realistisch ervaren. Ze bieden ruimte voor reflectie en helpen om de nabespreking op gang te brengen.

Ook kwam naar voor dat de startende verpleegkundigen de sessies als een veilige leeromgeving ervaarden: een plek waar ze fouten mochten maken zonder daarvoor afgerekend te worden.

‘Tegelijkertijd werden ze ook bevestigd in de zaken die goed lopen,’ vult Merlevede aan. ‘Dit zorgde ervoor dat doorheen de debriefings inzicht ontstond in de denkprocessen van de startende verpleegkundigen.’

Peersupport

Naast de simulatietraining werden door het Expertisecentrum Zorgstroom aanvullend peersupportsessies aangeboden. Deze aanvulling kwam voort uit de specifieke nood om emoties te ventileren en een netwerk te creëren.

‘Peersupport laat startende verpleegkundigen samen komen in een kleine groep van maximum 6 peers of gelijkgezinden, waarin een veilige context gecreëerd wordt,’ vertelt Jessica Deprez, onderzoekster bij Expertisecentrum Zorgstroom (KdG).

‘Binnen deze veilige context kunnen de startende verpleegkundigen ervaringen delen met elkaar, onder leiding van een facilitator. Tijdens de peersupportsessie gaat aandacht uit naar gemeenschappelijke ervaringen over hun start binnen de zorginstelling, die zowel positief als minder positief geladen kunnen zijn.

Bij de evaluatie vertelden de deelnemers dat het hun rust gaf te weten dat ze niet alleen waren met hun worstelingen. Ze gaven aan dat ze dankzij de peersupport-sessies meer konden relativeren en zichzelf meer de tijd konden gunnen om stap voor stap te leren,’ aldus Deprez.

De nood is hoog

‘In beide onderzoeken gaven de deelnemers achteraf aan dat ze het traject waardevol en verrijkend vonden,’ vertelt Deprez.

‘We hoorden van de deelnemers dat er op de werkvloer weinig aandacht en tijd is voor het mentaal welzijn van startende verpleegkundigen. Er wordt bijvoorbeeld wel gevraagd of je de medicatieschema’s begrijpt, maar niet hoe het echt met je gaat. We merkten dat de nood aan ondersteuning bij starters echt wel hoog is.’

Hogere veerkracht

‘We onderzochten in onze beide studies ook het effect van dit opleidingstraject op de veerkracht van de deelnemers,’ vertelt Deprez. ‘Dit deden we aan de hand van VK-Plus, een vragenlijst die naar veerkracht peilt en die we afnamen voor en na het traject (Portzky, 2015).¹

Bij 2/3 van de deelnemers was er een verhoging van veerkracht meetbaar na het traject, voor 1/3 bleef deze op hetzelfde niveau.

Verplicht voor starters

‘We kunnen concluderen dat het traject over het algemeen een positief effect heeft op de veerkracht van starters. Daarom stellen we Simuleer-kracht nu ook beschikbaar voor ziekenhuizen zodat de simulatietrainingen effectief kunnen geïmplementeerd worden,’ vatten de onderzoeker samen.

De inzichten en bevindingen en concrete tips die voortvloeiden uit het onderzoek worden door de hogescholen bovendien verspreid en teruggekoppeld naar zowel het werkveld als naar de basisopleiding verpleegkunde.

‘De startende verpleegkundigen die deelnamen aan deze studie hebben zelf gesuggereerd om een dergelijk opleidingstraject verplicht te maken voor starters. Het opleidingstraject zou een vast onderdeel kunnen zijn van het standaard inscholingstraject dat aan starters wordt aangeboden, zoals bijvoorbeeld ook de training in brandveiligheid,’ aldus Merlevede.

1- Portzky, M., VK+ en P3 Vragenlijst over Veerkracht en Palliatieve Activiteiten: Handleiding. 2015, Amsterdam, The Netherlands: Hogrefe.