Bijzondere werkplekken: de gevangenis

‘Een agressieve omgeving vol drugs en geweld. Dat is het beeld dat de meeste mensen hebben van een gevangenis. Ik dacht hetzelfde toen ik tien jaar geleden als stagiair verpleegkunde voor het eerst in de gevangenis van Brugge kwam. Ook al had ik zelf gekozen voor de gevangenis, toch was ik bang om alleen rond te lopen. Bijvoorbeeld wanneer je in de gang een groep van twintig man kruist. Binnen een bepaalde zone mogen de gedetineerden zich namelijk vrij bewegen, bijvoorbeeld om naar de douches of de werkplaats te gaan. Gelukkig heeft mijn angst niet lang geduurd. Ik leerde al snel dat de meeste gedetineerden respect hebben voor wat we doen, en niet anders zijn dan patiënten buiten de gevangenis.’

Klein en polyvalent team

‘In ons medisch centrum doen we alles wat in een ‘gewoon’ ziekenhuis gebeurt. Gedetineerden komen hier op consultatie bij een uroloog, gastroloog, chirurg… ’s Morgens brengen we medicatie rond en helpen we oudere gedetineerden met wassen en aankleden. We dienen eerste hulp toe als dat nodig is, verzorgen wonden en volgen patiënten op met kanker of een chronische ziekte. 

Waar je in een ziekenhuis als verpleegkundige op één afdeling werkt, moet je hier meer polyvalent zijn. Met elf vaste verpleegkundigen en momenteel zes interims voor 750 gedetineerden zijn we een heel klein team. Dat maakt dat je op veel vlakken je plan moet kunnen trekken. Ik heb bijvoorbeeld een bijscholing gevolgd om zelf röntgenfoto’s te kunnen nemen. We proberen zoveel mogelijk onderzoeken hier te laten doorgaan, om transport van gedetineerden naar een ziekenhuis te vermijden.’

Detentiegeheim

‘Als mensen horen dat ik in de gevangenis werk, denken ze soms dat ik de hele dag snijwonden of schotwonden moet verzorgen. Dat beeld klopt gelukkig ook niet. (lacht) De kans op agressie is wél hoger dan in een gewone ziekenhuisomgeving. We hebben veel mensen met verslavingsproblematieken en er komen regelmatig conflicten voor tussen gedetineerden. We komen ook meer in aanraking met zelfdodingen en zelfmoordpogingen. Het gebeurt regelmatig dat we iemand moeten reanimeren. Soms kom je te laat en kun je geen hulp meer bieden. 

De eerste dode die ik in de gevangenis zag, was een meisje van achttien. Wennen doet het nooit, maar je leert er wel mee omgaan. Dat moet ook, anders houd je het niet vol. Naast beroepsgeheim hebben we ook detentiegeheim: alles wat binnen de gevangenismuren gebeurt, blijft daar. Ik mag dus niet zomaar mijn hart luchten bij mijn kameraden, maar kan gelukkig altijd terecht bij mijn collega’s. We zijn een hecht team, en vinden bij elkaar een uitlaatklep als dat nodig is.’

Verpleegkunde was thuiskomen

‘Ik ben pas laat in de verpleegkunde gerold. Als achttienjarige ben ik afgestudeerd in het beroepsonderwijs, in de richting grafische technieken. Eerst heb ik jaren in een drukkerij gewerkt, daarna ook nog een tijdje als schilder. Dat waren fijne jobs, maar op een bepaald moment had ik zin in iets totaal anders. Ik wilde mensen helpen. Mijn ouders zijn allebei heel zwaar ziek geweest door kanker, en uiteindelijk ook overleden. Tijdens hun ziekteproces heb ik gezien hoe belangrijk goede zorg is. Toen mijn loopbaanbegeleider bij de VDAB opperde of de opleiding HBO5 Verpleegkunde niets voor mij was, moest ik niet lang nadenken. Mijn eerste stage, in een woonzorgcentrum, voelde als thuiskomen: ik wist dat ik op mijn plaats zat in de verpleegkunde.’

Stage aanvragen

‘Tijdens mijn opleiding liep ik vooral stage in rusthuizen en ziekenhuizen, zoals de meeste studenten. Toen ik ontdekte dat de gevangenis van Brugge, waar ik elke dag voorbij fietste, een eigen ziekenhuisafdeling heeft, was ik meteen nieuwsgierig. Je hoort vaak dat een gevangenis een aparte wereld is, met eigen wetten en regels. Hoe zou het er achter die muren aan toe gaan? Ik was de eerste student van de opleiding die een stage aanvroeg in de gevangenis van Brugge. Mijn docenten wisten niet eens of er stagiaires welkom waren, maar waren zelf ook benieuwd. Uiteindelijk heb ik niet alleen stage gelopen in de gevangenis, maar kreeg ik er ook mijn eerste job te pakken.’

Schrijnende verhalen

‘De patiënten die ik zie, dragen een verleden mee. Voor mij is dat bijzaak. Ik hoef niet te weten wat iemand op zijn kerfstok heeft. Mensen goede zorgen bieden, dát is mijn taak. Ook wie in de gevangenis zit, verdient het om geholpen te worden. Soms beginnen gedetineerden zelf hun verhaal te vertellen. Dan luister ik, zonder te oordelen. Zo was er eens een man die veroordeeld was voor moord. Hij was in behandeling voor kanker, dus ik zag hem regelmatig. Hij was meegesleurd geweest in gebeurtenissen die hij zelf nooit gewild had, en had oprecht spijt van wat hij gedaan had. Dat raakt me. Ik zie ook regelmatig vluchtelingen die maanden in de gevangenis belanden omdat ze uit geldnood iets gestolen hebben. Dat soort schrijnende verhalen helpen me om mijn eigen problemen te relativeren.’

Niet meer bang

‘Bang ben ik niet meer, wél altijd op mijn hoede. Je mag niet vergeten waar je aan het werk bent. Toen ik pas begon, ben ik eens aangevallen door een gedetineerde. Hij had een epileptische aanval gesimuleerd en toen ik in zijn cel stond, veerde hij plots recht en probeerde hij uit te halen. In een reflex gaf ik hem een duw en kon ik naar buiten vluchten. 

Een ander incident dat ik niet snel zal vergeten, is een grote vechtpartij tijdens een wandeling met wel vijftig gedetineerden, waarbij iemand bewusteloos geslagen was. Met een aantal mensen van het medisch team moesten we ons tussen de gedetineerden begeven om de eerste zorg te gaan toedienen. Dan moet je je job onder zware stress uitvoeren. Je weet nooit of de situatie ontspoort. 

Ervaring helpt om het hoofd koel te houden, maar het blijft spannend. Toch zou ik voor geen geld nog een andere job willen. Zorgen voor anderen is iets wat ik graag doe én goed kan. Dat ik dat binnen de gevangenismuren kan doen, bij mensen die door onze maatschappij aan de kant geschoven zijn, geeft me enorm veel voldoening.’